Een Broeinest Der Anarchie

Bert Altena’s proefschrift is na lange tijd weer leverbaar. Centrale vraag in zijn proefschrift is ‘wat waren de ervaringen op het werk en welke rol speelden ervaringen in de maatschappij buiten het werk bij het ontstaan van klassebewustzijn’? Altena beschrijft zeer gedetailleerd dat de stad Vlissingen in de decennia rond de eeuwwisseling een krachtige anarchistische en syndicalistische arbeidersbeweging had, wat zich onder onder uitte in een rijk anarchistisch cultuurleven en het optreden van diverse organisaties. Dat was toen het proefschrift verscheen (in 1989) toch wel verrassend aangezien men Zeeland voornamelijk associeerde met de aards conservatieve gereformeerde bible-belt. Centraal in deze geschiedenis is de scheepswerf De Schelde waar een aanzienlijk deel van de beroepsbevolking direct of indirect voor werkzaam was. De syndicalistische stroming, met zijn voorkeur voor ‘directe actie’ en zijn afkeer van bureaucratie en centralisatie, was vooral sterk vertegenwoordigd onder de bouwvakkers en transportarbeiders. ‘Allerlei factoren op de werfen in de bouw bevorderden de zelfstandigheid en het zelfbewustzijn van de arbeiders, maar of beide buiten de productiesfeer tot leven konden komen hing af van de stedelijke factoren. Werden de arbeiders buiten het werk op zichzelf gelaten, kregen zij de mogelijkheid een wereld en een cultuur van zichzelf te scheppen? Dat zijn belangrijke elementen in de keuze van de ideologie die onvrede over werkgever en werk maatschappelijk kanaliseert’. Altena geeft een indringend overzicht van de syndicalistische en vrij-socialiastische bewegingen en stromingen die actief waren in het Vlissingen in de periode 1875-1929 met een uitloop tot de Tweede Wereldoorlog.