Koers Zuid Richting Noord

Wie een uitgebreide analyse van het tijdperk van Allende of de dictatuur daarna verwacht komt bedrogen uit. Het boek is vooral een minutieuze zoektocht naar cultuur en identiteit, waarin de schrijver zichzelf niet spaart. Een reis in twee talen luidt de ondertitel van deze literaire autobiografie, en dat is niet voor niets: verschillende keren heeft Dorfman zijn taal en culturele identiteit omgeruild. Hij is, in 1942, in Buenos Aires geboren, woonde van zijn tweede tot zijn twaalfde in New York, waar hij een echt Amerikaans kind werd met een diepe afkeer van alles wat Latijns-Amerikaans was. Na een volgende verhuizing in 1954 naar Chili hield hij verbeten vast aan zijn Amerikaanse achtergrond, tot hij in de linkse studentenbeweging terechtkwam en het omgekeerde doormaakte: hij weigerde nog Engels te spreken, beschouwde zich als een echte Chileen en beleed een grondige afkeer van de Verenigde Staten. Drie jaar later, na de door de CIA gesteunde staats greep van Pinochet, wist Dorfman ternauwernood aan de dood te ontkomen door – paradoxaal genoeg – naar de VS te vluchten, waar zijn bestaan als balling begon. Dorfman vertelt afwisselend twee verhalen die steeds meer in elkaar grijpen en uit elkaar voortkomen. Het ene is zijn geschiedenis vanaf zijn geboorte in 1943 in Buenos Aires tot 1973, toen hij voluit Ariel Dorfman was geworden, officieel tot Chileen was genaturaliseerd en enthousiast aanhanger en medewerker was van Salvador Allende en diens Unidad Popular-regering. In de andere hoofdstukken vertelt hij heel precies wat hem overkwam vanaf 10 september 1973, de avond vóór de staatsgreep, totdat hij in november van dat jaar naar Argentinië en vandaaruit naar Europa, naar Frankrijk en daarna Nederland, kon vluchten. Of eigenlijk gaat het nog veel meer over wat hem niet overkwam. Hij is niet gearresteerd, niet gemarteld, niet gedood. Dat was voor een gedeelte toeval: hij had eigenlijk in de nacht van 10 op 11 september dienst zullen hebben in de Moneda, het presidentiële paleis, om president Allende te helpen bewaken, maar hij had geruild met een kameraad. Later hoorde hij dat deze kameraad was gevangengezet, gemarteld en vermoord. In zijn nachtmerries zag Ariel Dorfman in de jaren daarna zichzelf vaak in zijn plaats. Met het schrijven van ‘Koers Zuid’ is hij beide worstelingen uiteindelijk te boven gekomen, of zoals hij zelf zegt: ‘Ik ben ervan overtuigd dat taal, vaderland en identiteit voor de meeste mensen één zijn. Een Duitser spreekt Duits, een Fransman Frans. Dat lijkt normaal. Voor mij is het een strijd geweest om dat te bereiken. Maar ik ben blij dat ik hem heb gestreden, want die ervaring heeft me toleranter gemaakt…’ Zo beschouwd heeft Ariel Dorfman met ‘Koers Zuid, Richting Noord’ afgerekend met de twee demonen die hem een groot gedeelte van zijn leven gekweld hebben: die van de strijd tussen twee vermeende verschillende identiteiten én die van het schuld gevoel van de overlevende. ‘Door dit boek te schrijven, ben ik van mijn schuldgevoel afgeraakt. Omdat ik het verhaal heb verteld, heb ik nu de indruk dat ik het in zekere zin waard was om gespaard te blijven.’