Weerkorpsen : Extreemrechtse strijdgroepen in Amsterdam, 1923 – 1942 (proefschrift)

Gedurende het Interbellum kregen verschillende Europese staten te maken met binnelands geweld als onderdeel van het politieke debat. De extreem rechtse groepen organiseerden hun gewelddadige actie vooral door middel van eigen paramilitair gevormde milities. Hoewel zulke milities of weer-korpsen ook in Nederland opereerden, was dit nog niet eerder onderwerp van gericht onderzoek. Hierdoor leefden er rond het verschijnsel veel aan-names, en de bleef de essentie ervan goeddeels onbekend.Diverse politieke richtingen bedienden zich van weerkorpsen. Dit onder-zoek blijft beperkt tot die varianten die vanuit extreemrechtse achtergrond tussen 1923 en 1942 in Amsterdam opereerden. Voor de machtswil van de fascisten waren deze korpsen het beste vehikel.Vergeleken met andere delen van Europa waren de schaal en de inten-siteit van het geweld betrekkelijk mild. Toch namen de gewelddadigheden in de loop der jaren toe. Na een aanvankelijke oriëntatie op het Italië van Mussolini, verlegde de voorkeur zich na 1930 naar het Germaanse nationaal-socialisme. Met deze transitie werd het Nederlandse fascisme gewelddadiger, en adopteerde het een venijnig antisemitisme.Zelfs bij oppervlakkige beschouwing is waar te nemen dat de zo autoritair ingerichte fascistische groepen slecht in staat waren hun weerkorpsen effectief te controleren. Hoewel er onderlinge verschillen zijn, worstelden alle Amsterdamse fascistengroepen met insubordinatie onder de militante activisten. Het was Antoon Musserts NSB die hier het meest onder leed. De Amsterdamse tak van de Weerafdeling of WA gingen hun instructies aangaande zelfverdediging met grote regelmaat te buiten. Zonder zich veel van de partijleiding aan te trekken zochten zij de confrontatie met tegenstanders, variërend van communisten tot rivaliserende fascisten. Dit droeg onder meer bij aan het zware verlies van de NSB bij de verkiezingen van 1937. Pogingen tot herstel van het gezag van het Hoofdkwartier waren uiteindelijk succesvol, maar de ontstane schade was blijvend. Andere varianten van het fascisme deden in de jaren dertig eveneens hun best het politieke bestel te ontregelen. De Amsterdamse afdelingen van Verdinaso en Zwart Front bleven klein en vrij onbeduidend, hoewel de laatste meerdere jaren zeer actief was. De ‘lunatic fringe’ van de toch al marginale nationaal-socialistische splinter van Van Rappard slaagde er in een reeks gewelddaden te plegen. Die bestond vooral uit het plegen van vernielingen aan huizen en winkels van joden, en het veroorzaken van vechtpartijen op straat. Dit begon rond de tijd dat in Duitsland de ‘Kristallnacht’ plaatsvond, en hield aan tot de politie enkele maanden later de aanvoerders van de straat haalde.Tijdens de Duitse bezetting openden zich nieuwe perspectieven. Geen van de fascistengroepen was echter in staat hier vruchtbaar gebruik van te maken. Uiteindelijk genoot alleen de NSB zekere protectie, maar gaf daarvoor op termijn alle zelfstandigheid op. De weerkorpsen kregen de keus tussen opheff ing of centralisatie in de WA. Hoewel die er naar streefde onderdeel van de off iciële ordemacht in Nederland te worden, slaagde ze daarin niet. Het optreden van de WA’ers veroorzaakte op de Amsterdamse meer tegenstand dan ze aankonden. Ze vonden na een periode van aanhou-dend straatgeweld de Duitse autoriteiten, de Amsterdamse politie en het publiek tegenover zich. Na een gevoelige nederlaag in februari 1941 was het met het machtsstreven gedaan. Resultaat was een sterke trek naar Duitse legereenheden. Ze gingen elders vechten, vooral aan het Oostfront. Met de toetreding tot serieuze en gedisciplineerde militaire verbanden gaven ze hun belangrijkste karakteristiek op: hun autonomie.