Wat de herinnering aan de Poolse opstand van 1980-1981 in het Westen vooral oproept, is “Solidarnosc, de eerste onafhankelijke vakbond in het communistische blok” zoals die steevast door de media als haar grootste overwinning is gepresenteerd. In dit boek, de neerslag van zijn kritische lectuur van wat er toen in Frankrijk voorhanden was aan documenten, interviews, artikelen uit voornamelijk Franse en Poolse bronnen, laat Jean-François Martos echter zien hoe weinig “onafhankelijk” deze vakbond in feite was: hoe snel haar leiders zich door de autoriteiten lieten inpakken zodra zij hadden plaatsgenomen aan de onderhandelingstafel, ver van het gewoel van de straat, waar zij op hun “verantwoordelijkheid” werden gewezen, en waar hun gul allerlei privileges werden toebedeeld. Hoe zij, zodra hun vakbond door de staat was erkend, hun “zelfbegrensde revolutie” met hand en tand hebben verdedigd tegen de opstandige massa’s die zich tegen het systeem in zijn geheel keerden; of hoe het voortbestaan van hun vakbond voor deze bureaucraten belangrijker werd dan de revolutie zelf – die ze voorlopig als onbereikbaar bestempelden. Hoe Lech Walesa een helikopter tot zijn beschikking kreeg om overal, in alle verzetshaarden als “brandweerman” te gaan optreden en de arbeiders te manen weer aan het werk te gaan. Maar ook hoe de beroemde dissident (en latere minister) Jacek Kuron, naast Lech Walesa (die het na1989 tot president heeft geschopt) de belangrijkste vertegenwoordiger van Solidarnosc, er maar niet in slaagde om de stakende typografen van Olsztyn te doen stoppen met hun actie: “En wat doet u met onze waardigheid? […] Lange tijd heeft men ons bedrogen. Ik kende de waarheid niet en toen kwamen jullie, jij en de anderen. En toen, godverdomme, toen is er iets open gegaan in mijn hoofd. Ik heb begrepen dat we niet alles moeten laten gebeuren en nu, godverdomme, kom jij ons vertellen dat we moeten ophouden!” Door allerlei uitspraken van bureaucraten uit de hogere kringen en hun handlangers die er, versnipperd in de “spectaculaire, vormloze brij van de massamedia” te vinden waren, op een rij te zetten, krijgen we inzicht in de cynische denkwijze van de eigenaren van de maatschappij (toen zowel als nu), hun listen en hun kuiperijen en hun internationale solidariteit – in Oost en West – tegenover allen die hun dat eigendom en die macht durven te betwisten. “Het stuk speelt zich af in Polen, dat wil zeggen overal!” Vertaling van `La contre-révolution polonaise par ceux qui l’ont faite’, Editions Champ Libre, Parijs 1983.