Bitterdagen (roman)

De romancier Peter Lenssen (1957) is geen regelmatig publicerend auteur maar heeft wel twee omvangrijke boeken op zijn naam. Zowel in ‘Toplöss’ (1989) als in het zojuist verschenen ‘Bitterdagen’ raakt hij over de historie van Limburg, zijn provincie van herkomst, niet uitgepraat. Mogelijk is het betrekkelijk late debuut en de lange pauze tussen de twee werken te verklaren uit het streven naar perfectie. Bitterdagen is goed geschreven en de opbouw van het verhaal over de geestelijk verminkte hoofdpersoon met de ironische naam Sjef Sonneschein is voorbeeldig. Deze zonderlinge gepensioneerde geschiedenisleraar, geboren in 1927, is vanaf de eerste bladzijde van ‘Bitterdagen’ aan het woord als een causeur. Zijn leven lang heeft hij gezwegen over het trauma van zijn jeugd. Bij stukjes en beetjes ontrolt zijn persoonlijke geschiedenis die tegelijk het ‘totale’ verhaal is over kolonialisme, Tweede Wereldoorlog, steenkolenmijnen en door overheid en geestelijkheid in stand gehouden maatschappelijk onrecht. Het verhaal tevens over de mens die nooit leert van de geschiedenis, zijn naaste niet liefheeft en hartgrondig haat. Lenssen moet al jong gefascineerd zijn geraakt door getuigenissen van zijn ouders en grootouders over de Duitse bezetting en de daaraan voorafgaande roerige jaren. De jaren dertig en veertig van de vorige eeuw roept hij via de hoofdfiguur namelijk op alsof hij er zelf middenin gestaan heeft. Hij laat Sonneschein met een ‘grote bek’ en schijnbaar emotieloos de hoofdstukken vertellen met veel oog voor, niet altijd functionele, details. De hoofdstukken hadden hier en daar zeker beknopter gekund. Zo heeft de beschrijving van een dagje in de jaren dertig met zijn vader in Aken aanvankelijk te veel van een toeristisch verslag. In datzelfde hoofdstuk krijgt de lezer overigens een van de hoogtepunten in ‘Bitterdagen’ voorgeschoteld: de brutale schoffering van een straataccordeonist als aankondiging van grootschalige nazistische misdaden tegen de menselijkheid. Via de vertellende ik-figuur bouwt Lenssen in de roman een spanning op die de lezer doet snakken naar de ontknoping van de treurige geschiedenis, naar Sonnescheins afrekening met zijn intense verbittering. Bovendien vraagt de geleidelijk aangescherpte sfeer van dood en verderf om een catharsis.